Man en vrouw die kussen Man en vrouw die kussen

Intimiteit en seksualiteit op latere leeftijd

20 maart 2019
6 december 2023

Lies Van Assche, klinisch ouderenpsychologe bij UZ Leuven, licht intimiteit en seksualiteit op latere leeftijd toe: "Seksualiteit is én blijft een heel normale behoefte, ook op latere leeftijd”.

Koppel in intieme houding

“Vergeleken met vroeger is er nu een grotere groep vitale senioren. Door de economische ontwikkeling is er ook meer vrije tijd. Daarnaast is de invloed van het katholieke geloof minder groot en bestaat de pil. Al die veranderingen hebben ertoe geleid dat seksualiteit van iets louter instrumenteels, of uitsluitend gericht op voortplanting, is geëvolueerd naar iets wat een doel op zich kan zijn. Zo is ook het besef gekomen dat je er op latere leeftijd nog mee bezig kan zijn.

Wat we zien, is dat het belang van seks in strikte zin (de ‘coïtus’) bij oudere personen gemiddeld genomen daalt, maar voor driekwart van de vrouwen en ongeveer 80% van de mannen blijft de lichamelijke intimiteit een belangrijk onderdeel van een partnerrelatie.

Het meten van de frequentie van seksueel contact is dus geen goede indicator voor tevredenheid. Het gaat om de kwaliteit van het contact, en de mogelijkheid om seksueel ‘creatief’ te zijn wanneer er lichamelijke veranderingen optreden als gevolg van ouderdom of ziekte.

Personen die zijn opgevoed in de periode dat seksualiteit enkel kon in het kader van een huwelijk en met het oog op voortplanting, hebben immers in vele gevallen een beperkt repertoire aan seksuele handelingen. Ook gaan ze er sneller van uit dat problemen in het seksuele functioneren er vanaf een bepaalde leeftijd bij horen, omdat ‘het niet de bedoeling is dat we dit nu nog doen’. Ze zullen niet snel hulp vragen, terwijl het vaak gaat om klachten die verholpen kunnen worden. 

Ook bij hulpverleners bestaat een zekere schroom om over seksualiteit te praten met een oudere patiënt. Vanaf een bepaalde leeftijd nemen veel mensen nochtans verschillende soorten medicatie, zoals antidepressiva, die bepaalde seksuele functies beïnvloeden. Vaak worden die bijwerkingen niet besproken met de patiënt. En zelf durft een oudere persoon er meestal niet spontaan iets over te vragen.”

Seksualiteit is én blijft een heel normale behoefte, ook op latere leeftijd.

Wat is precies het verschil tussen seksualiteit en intimiteit? 

“Intimiteit gaat zowel over lichamelijke als psychische nabijheid. Het gaat het over een gevoel van nabijheid en lichamelijkheid, over knuffelen en strelen. Men deelt iets met elkaar, wat men niet met anderen deelt. Het gaat erom een vertrouwenspersoon te hebben met wie men zorgen kan delen, iemand die kan troosten. Bij sommige personen blijft het strikt seksuele aspect van een relatie tot op hoge leeftijd echter ook essentieel. Dan gaat het wel degelijk om de seksuele aanraking met als doel om er opgewonden van te raken en er seksueel plezier van te hebben.”

Dit is nog zo’n groot taboe, maar sommige mensen doen voor pure seksuele bevrediging een beroep op escorteservices …

“Inderdaad. Aditi is bijvoorbeeld een vereniging die al langer seksuele dienstverlening biedt aan mensen met een handicap, en sinds een aantal jaren ook aan hulpbehoevende senioren. De behoeften zijn heel uiteenlopend."

Met welke problemen kampen oudere mensen het vaakst?

“Je gezondheid heeft een invloed op het seksueel functioneren, maar ook het ouder worden op zich. Vooral lichamelijk opgewonden raken neemt meer tijd in beslag (vb. bij vrouwen het minder vochtig worden van de schede, bij mannen vergt het meer inspanning om een erectie te bereiken). 

Toch kunnen normale veranderingen die optreden bij het ouder worden, voor sommige koppels het einde betekenen van het seksuele leven. Zeker wanneer er een gebrek aan kennis is over deze veranderingen. Een voorbeeld: wanneer bij mannen de erectiecapaciteit vermindert, kan angst voor falen ervoor zorgen dat zij afhaken. Hierover praten met je partner en kennis hebben over wat er aan de hand is, is daarom heel belangrijk."

Hoe praat je daar dan over met elkaar?

“Op elke leeftijd zijn er individuele verschillen. Praten over seks is niet gemakkelijk als je dat nooit eerder gedaan hebt. Het is niet omdat je niet over seks praat, dat je daarom een slechte relatie hebt. Maar praten over vergemakkelijkt het omgaan met dingen waar je sowieso mee te maken krijgt als je ouder wordt. Het kan helpen om iemand erbij te betrekken die wél de gewoonte heeft om met zulke thema’s om te gaan."

Je gezondheid en leeftijd hebben invloed op het seksueel functioneren.

Wat gebeurt er dan als je binnen je relatie zorg draagt voor je partner (mantelzorger)?

“Soms wordt intiem lichamelijk samenzijn een manier om contact te blijven houden met de partner, zeker wanneer de mogelijkheid om op een andere manier te communiceren stilaan verloren gaat. In andere gevallen treedt er een verschuiving op. Sommigen zien hun partner niet meer als een liefdespartner, maar eerder als een kind waar je zorg voor draagt (vb. bij dementie). En dat is een heel ander soort van intimiteit. Er bestaan geen richtlijnen over de manier waarop je daar best mee omgaat."

Hoe gaan hulpverleners er het best mee om? 

“Als hulpverlener moet je beseffen dat seksualiteit een heel normale behoefte is én blijft. Door niet veroordelend te reageren, kan je openheid creëren. Hulpverleners die bijvoorbeeld bij mensen aan huis komen, groeien tenslotte gemakkelijker uit tot vertrouwenspersoon. Dat verlaagt de drempel, zodat mensen het thema al wat sneller op tafel durven te gooien."