Hoe verloopt de procedure voor euthanasie?
Niemand denkt graag na over de dood. Maar toch komt er een moment in je leven dat je hiermee geconfronteerd wordt. Welke mogelijkheden heb je om dat op een waardige manier te laten gebeuren? En wanneer heb je recht op een levenseinde met euthanasie? Professor Dr. Wim Distelmans zet alles op een rijtje.
Wim Distelmans
- Kankerspecialist en professor in de palliatieve geneeskunde.
- Verantwoordelijk binnen het UZ Brussel voor ‘supportieve’ en palliatieve zorg.
- Pionier in België voor de erkenning van palliatieve zorg.
- Oprichter van LEIF.
Wat is euthanasie?
“Het is een opzettelijke levensbeëindiging die alleen een arts kan uitvoeren en enkel op uitdrukkelijk verzoek van de patiënt zelf. Geen enkele patiënt is verplicht om het te vragen en geen enkele arts is verplicht om het uit te voeren. Als euthanasie niks voor jou is, zijn er andere oplossingen. Zo kan elke patiënt op elk moment kiezen om een ingrijpende of zelfs levensreddende behandeling te weigeren. Je kan ook kiezen om pijnstillers op te drijven of om palliatieve sedatie te laten uitvoeren. Artsen ‘deconnecteren’ dan patiënten of brengen ze in slaap of in coma. Zo nemen ze het ondraaglijk lijden weg, zonder de intentie daarmee rechtstreeks het leven te verkorten.”
Wanneer kan je euthanasie vragen?
“Je moet voldoen aan vier voorwaarden (zie kader). Als over één van deze twijfel bestaat, gaat de euthanasie niet door. Aanvragen kan bij je behandelende arts, maar vaak zien we dat het eerste gesprek via de thuisverpleegkundigen loopt. Zij staan letterlijk en figuurlijk dichter bij de patiënt. De verpleegkundige bespreekt met de patiënt of de huisarts ingelicht kan worden om alle mogelijkheden te overlopen.
Er is altijd een schriftelijk verzoek nodig van de patiënt. Zolang mensen kunnen communiceren, op welke manier ook, kunnen ze euthanasie vragen. Als je niet meer kan schrijven, kan iemand die geen erfgenaam is het verzoek opstellen, met de reden waarom de patiënt het niet kan doen.”
4 voorwaarden om aan te voldoen:
1. Wilsbekwaam
Je begrijpt dat je een ernstige ongeneeslijke aandoening hebt. Je weet ook wat de resterende (palliatieve) behandelingsmogelijkheden zijn en wat de eventuele neveneffecten hiervan zijn.
2. De vraag is vrijwillig, herhaald en duurzaam
- De vraag moet van jezelf komen, zonder externe druk.
- Je moet het minstens twee keer herhalen.
- Bovendien moet ze ook coherent, en dus duurzaam, blijven. Je kan niet voortdurend van gedachten veranderen.
3. Ernstige ongeneeslijke aandoening door ziekte of ongeval
Wie bijvoorbeeld na een auto-ongeval verlamd raakt en ongeneeslijk is, kan euthanasie aanvragen. In de wet staat ‘door ziekte’, dat kan dus een lichamelijke maar ook psychiatrische ziekte zijn.
4. Ondraaglijk lijden
Wat dat is, bepaalt de patiënt zelf. Maar hij moet het wel kunnen overbrengen aan de arts zodat die overtuigd is dat je ondraaglijk lijdt en dat dit niet te behandelen is.
Kan een arts weigeren?
“Elke arts is verplicht om binnen een week te laten weten of hij of zij de euthanasie wil uitvoeren. Zo kan de patiënt of de omgeving nog op zoek naar een andere arts. Bij een terminale patiënt, bijvoorbeeld met een uitgezaaide kanker, moet de behandelende arts advies vragen van een andere arts. Dat is een tweede opinie om na te gaan of de patiënt aan de vier voorwaarden voldoet. Bij een niet-terminale patiënt zijn in totaal drie artsen betrokken, waaronder een specialist van de aandoening of een psychiater. De tijd tussen de euthanasie-aanvraag en de uitvoering is dus ook sterk afhankelijk van de situatie. Bij een terminale patiënt kan dat snel gaan, zelfs een paar dagen of een week. Maar bij niet-terminale patiënten heb je een wachttijd van minstens één maand tussen het schriftelijk verzoek en de uitvoering. Een arts neemt de nodige tijd om zeker te zijn dat de patiënt het echt wil, maar mag de procedure zeker niet onnodig rekken gezien het ondraaglijk lijden.”
Wat is de rol van de omgeving?
“De arts bespreekt de euthanasievraag eerst met het verpleegkundig team. De verpleegkundige kent vaak meer details over de patiënt en kan zo een volledig beeld geven. De arts toetst ook af bij de omgeving hoe de euthanasievraag onthaald wordt, maar geen enkel familielid kan dat blokkeren of moet officieel toestemming geven. Het is belangrijk dat de omgeving mee betrokken wordt in het verhaal en dat zij het proces samen kunnen doormaken. Zo kunnen ze dat achteraf ook beter plaatsen.”
Vaak zien we dat het eerste gesprek via de thuisverpleegkundigen loopt. Zij staan het dichtst bij de patiënt.
De euthanasiewet bestaat 20 jaar. Wat hebben we geleerd?
“Het is een ongelooflijke geruststelling bij de bevolking om te weten dat ze ooit aan de noodrem kunnen trekken. Euthanasie is, net als palliatieve sedatie, een waardig redmiddel. In het buitenland zijn ze jaloers op onze wetgeving, we zijn wereldwijd een gidsland hierin. Maar dan nog vindt meer dan 80% van de Vlamingen dat de huidige wet niet ver genoeg gaat. Het grote knelpunt is de voorafgaande wilsverklaring euthanasie. Daarmee vraag je euthanasie voor het moment wanneer je het niet meer kan vragen. Maar dat kan enkel bij onomkeerbare coma. Dus als je hebt vastgelegd dat je euthanasie wilt wanneer je zwaar dement bent, kan de euthanasie enkel worden uitgevoerd wanneer je in coma ligt. En dat is onbegrijpelijk.”
Meer weten?
- LEIF is een forum voor zorgverleners, patiënten en hun familie rond waardig levenseinde. Op LEIF.be vind je ook een lijst van regionale LEIF-punten.
- Contacteer de LEIF-lijn voor meer informatie: 078-15 11 55.
- Een overzicht van alle wilsverklaringen vind je in het LEIF-plan. Het is gratis verkrijgbaar in elke apotheek.