Jonge vrouw met pijn Jonge vrouw met pijn

“Chronische pijn heeft niet altijd een duidelijke oorzaak”

14 juli 2021
6 december 2023

Iedereen heeft wel eens ‘pijn’. Maar wat is pijn eigenlijk? En beleeft iedereen pijn op dezelfde manier? Prof. dr. Bart Morlion, pijnarts in het UZ Leuven, deelt zijn ervaring met patiënten die leven met chronische pijn en geeft tips over hoe zij en hun omgeving met die pijn kunnen omgaan.

Wat is pijn?

Bart Morlion: “Pijn is alles wat zeer doet. Het is een onplezierige ervaring die je dagelijks leven kan verstoren. Bij acute pijn, bijvoorbeeld wanneer je je teen stoot, kan het zeer nuttig zijn. Het meldt dat er iets fout is gelopen. Wanneer pijn blijft aanslepen en dus niet meer nuttig is, spreken we over chronische pijn. In de praktijk is dat de pijn die langer dan drie maanden aanhoudt. Pijn is voor iedereen anders. Iedereen gaat er verschillend mee om en net dat maakt chronische pijn zo complex.”

Prof. dr. Bart Morlion, pijnarts in het UZ Leuven

Waarom is pijn voor iedereen anders?

“Hoe je pijn uit, wordt beïnvloed door verschillende factoren. Je hebt een culturele invloed: bij de ene cultuur schreeuwen patiënten luider dan bij de andere. En er zijn verschillen tussen mannen en vrouwen, ook al hoort men dat niet graag. Vrouwen zijn vaak gevoeliger aan bepaalde pijnprikkels dan mannen, maar je hebt zowel mannen als vrouwen die ‘minder tegen pijn kunnen’. Mannen uiten pijn vaak minder hard omdat ze het als een falen zien.”

“Ook genetische verschillen maken dat iemand meer of minder pijn heeft. Ons verleden speelt ook een rol. Wanneer iemand op jongere leeftijd fysiek, emotioneel, seksueel misbruik en/of geweld heeft gekend, heeft dat een directe impact op het groeiende brein en verlaagt dat de pijndrempels. Daarnaast zien we ook hormonale verschillen. Dat is zeer duidelijk bij hoofdpijnklachten. Tot ongeveer twaalf jaar uiten jongens en meisjes evenveel hoofdpijnklachten. Na de eerste menstruatie zie je dat het aandeel aan vrouwen met hoofdpijnklachten dramatisch stijgt tegenover mannen. Na de menopauze vermindert dat opnieuw.”

Hoe uit chronische pijn zich?

“Chronische pijn uit zich op een andere manier, waardoor het moeilijker te herkennen is. Bij acute pijn zal iedereen wel eens reageren of een pijnlijke grimas trekken, maar chronische pijn kan je meestal niet op het gezicht aflezen. Het is veel subtieler: mensen gaan zich sociaal isoleren, uitnodigingen afzeggen, slecht slapen … Chronische pijn lijkt soms onzichtbaar, maar de gevolgen ervan zijn dat niet. Denk aan slaapstoornissen, stijfheid van spieren, uitbereiding van pijnklachten, sombere gedachten, angst, paniek aanvallen, neerslachtigheid … Bij chronische pijn krijgt het brein steeds prikkels die bedreigend lijken. Als dat constant is, word je daar vermoeid van, ga je spierpijn krijgen en angstig worden.”

Wanneer loop je meer risico op chronische pijn?

“Iemand die al een chronisch pijnprobleem heeft zoals lage rugpijn, buikpijn, geïrriteerde darmen, spierpijnen … en een chirurgische ingreep ondergaat, heeft 20% meer kans om pijn te ontwikkelen dan iemand die nog geen pijnprobleem heeft. Maar ook iemand met een gemoedsstoornis, angst of depressie, heeft 20% meer kans. Ook als vrouw heb je een verhoogd risico. Daarnaast geven klinische factoren als overgewicht, ongezonde levensstijl, diabetes … ook 20% meer kans op chronische pijn. Een laatste risicofactor is de chirurgische ingreep zelf, namelijk dat er technisch iets verkeerd loopt.”

Is er altijd een fysieke oorzaak van chronische pijn?

“Neen, en dat maakt het voor mensen moeilijk om te zeggen dat ze pijn hebben. Vaak zijn mensen opgelucht dat ze een scan hebben gekregen waarop te zien is dat een wervel lichtjes verschoven is. Dat heeft meestal niks met die pijn te maken maar het is een excuus om te zeggen dat je ‘iets aan je rug hebt’. Mensen willen de bevestiging dat wat zij voelen, te wijten is aan schade of aan een ziekte in hun lichaam. Terwijl er ook heel wat pijn is die geen fysieke oorzaak meer heeft of nooit heeft gehad, maar dat is moeilijker uit te leggen.”

Wat zijn de alarmsignalen?

“Aanhoudende pijn nadat iets genezen is of na de verwachte hersteltijd, is abnormaal. Wanneer pijn bepaalde kenmerken krijgt zoals branden en tintelen, dan wijst dat meestal op zenuwpijn. Eigenlijk kan je zes weken na de operatie al zien of er zenuwen geraakt zijn en of chronische pijn het gevolg is. Die diagnose is belangrijk omdat het op een andere manier behandeld wordt dan met normale pijnstillers.”

Chronische pijn lijkt soms onzichtbaar, maar de gevolgen ervan zijn dat niet

Heerst er een taboe over chronische pijn?

“Als je niet kan zeggen waaraan de pijn ligt, is het voor buitenstaanders vaak moeilijk te begrijpen en onderschatten ze soms de pijn van een ander. Er zijn veel misvattingen rond chronische pijn. Net daarom steken we veel tijd in het informeren van patiënten en hun omgeving. Iets dat je niet ‘langs buiten’ ziet, wordt al snel gezien als ‘iets tussen de oren’. Nochtans weten we ondertussen dat er pijn kan bestaan zonder dat er een oorzaak op de scanner te zien is. Sommige artsen en zorgverleners blijven toch vasthouden aan het model dat pijn een biologische oorzaak moet hebben en ontkennen het psychosociale aspect. Dat laatste kan nochtans een oorzaak zijn van chronische pijn. Het is makkelijker om te zeggen dat je rugpijn hebt dan te zeggen dat het al jaren niet goed met je gaat.”

Hoe wordt chronische pijn behandeld?

“Een eerste optie is medicatie. Die kan bepaalde pijnsymptomen beter onderdrukken. Maar de grote vraag is altijd of deze strategie haalbaar is op de lange termijn. Meestal geven we gerichte medicatie die focust op de ontregeling van het zenuwstelstel in de plaats van medicatie om acute pijn te onderdrukken. Voor sommige patiënten zijn soms technische behandelingen zoals zenuw- of prikbehandelingen, infiltraties  … mogelijk. Maar hoe langer het probleem al aansleept, hoe minder effect dat heeft. Chirurgie is meestal geen optie, chronische pijn kan je meestal niet uit je lichaam snijden.”

“Wat belangrijk is, zijn levensstijl en beweging. Bewegen heeft, naast andere positieve effecten op je gezondheid, een pijnverminderend effect in je brein. Mensen die minder mobiel zijn, kunnen trouwens ook bewegen op een aangepaste manier. Zo zien we dat wanneer mensen met een verlamming hun kauwof nekspieren bewegen, dit een positieve invloed heeft op hun pijn. De beweging moet gedoseerd en in de mate van het mogelijke zijn, maar je moet het wel doen.”

“Ten derde kan je ook je brein trainen met technieken om bewuster om te gaan met je lichaam en brein. Denk aan mindfulness, yoga, Tai Chi … Het gaat vooral over de afleiding. We kunnen de pijn misschien niet verminderen of wegnemen, maar wel helpen het leren opzij te zetten. Door op een andere manier te leren omgaan met de pijn, proberen we mensen een waardevoller leven te geven.”

Als je niet kan zeggen waaraan de pijn ligt, is het voor anderen vaak moeilijk te begrijpen

Oudere man met pijn aan het hoofd

Een chronische pijnpatiënt moet dus leren omgaan met pijn?

“Het bijstellen van ziekte-inzicht vraagt oefening en dat krijg je niet altijd meteen verkocht. Sommigen hebben tijd nodig, anderen moeten letterlijk tegen de feiten aanlopen. Er zijn ook patiënten die je niet geloven en zeggen dat je een slechte dokter bent als je hen niet kan helpen met de juiste operatie. Wij willen aanvaardingsgericht werken zodat de patiënt niet meer blijft hopen op een volledige oplossing van het probleem. Het is veel zinvoller dat je ophoudt met tijd en energie te steken om dé oplossing van je pijnprobleem te vinden. Dat is geen makkelijke boodschap, en wij begeleiden de patiënt daar ook in met een heel team. Gelukkig hebben de meesten voldoende motivatie om verder te gaan met het traject. Als je een derde van hun pijn kan verminderen en er door een afbouw van medicatie bijvoorbeeld voor kan zorgen dat ze minder futloos zijn, krijg je hen makkelijker mee.”

Kan je volledig herstellen van chronische pijn?

“We zien zelden volledig herstel. Ik geef aan patiënten vaak het voorbeeld van diabetes. Dat is ook een ongeneeslijke ziekte maar als je trouw je pillen inneemt en je dieet volgt, kan je heel oud worden met diabetes. We proberen de gevolgen van chronische pijn zo goed mogelijk onder controle te krijgen maar als het niet verdwijnt, is het belangrijk om ermee te leren leven zodat het je dagelijks leven en je welbevinden zo weinig mogelijk aantast. Bij chronische pijn zijn er goede en kwade dagen. Als het aantal kwade dagen al verminderd kan worden, is dat een positief signaal.”

Hoe ga je als patiënt om met chronische pijn?

“Gebruik je energie voor zaken die je wel kan veranderen. Besteed genoeg aandacht aan je slaap. Een verkwikkende slaap zorgt ervoor dat je beter door de dag komt. Gsm en iPad voor het slapengaan, is geen goed idee. Naast slaaphygiëne is het goed om ritme in je leven in te bouwen, aandacht te besteden aan middelengebruik (pillen, alcohol, roken ...), je levensstijl aan te passen en op je gewicht te letten. We zien vaak dat chronische patiënten niet op een correcte manier hun hulpmiddelen gebruiken en niet altijd therapietrouw zijn. Mensen zijn wanhopig en nemen alles wat hen aangereikt wordt in de hoop een wondermiddel te vinden. Informeer je dus goed! Kijk niet naar die ‘medische onzin’ op sociale media en op internet.”

Welke rol speelt de omgeving van de patiënt met chronische pijn?

“Naast de patiënt moeten we ook de omgeving meekrijgen. Die kan immers een positieve maar ook een negatieve rol spelen in het aanvaardingsproces. Dat is ook de reden dat wij de familie mee uitnodigen op onze sessies. Zij moeten mee zijn in het verhaal. Als mantelzorger is het belangrijk om realistische verwachtingen te hebben rond wat iemand kan en niet kan. Je kan een ondersteunende rol spelen en nagaan of er geen overmatig middelengebruik is.”

Door op een andere manier te leren omgaan met de pijn, proberen we mensen een waardevoller leven te geven

Kunnen chronische pijnpatiënten nog een normaal leven hebben?

“Ja. Eén op vijf Belgen heeft een pijnprobleem, maar niet iedereen is daar continu mee bezig. Er zijn veel mensen die ooit een ingreep hebben gehad en weten dat een bepaalde plek pijn doet of gevoelig is, maar voor de rest functioneren zij perfect. Je kan met chronische pijn dus zeker een waardevol leven hebben. Anderen hebben momenten dat het minder goed gaat, maar beheersen wel een goede strategie van zelfzorg en gebruiken hun medicatie correct. Maar er zijn ook mensen die in een volledige ontreddering terechtkomen die zo overweldigend is dat je er psychologen, gespecialiseerde verpleegkundigen en andere paramedici moet bij betrekken. Als een patiënt halsstarrig blijft zeggen dat hij of zij geopereerd moet worden, blijft ook de meerwaarde van een pijncentrum beperkt. We kunnen argumenten brengen, educatie geven, maar als de patiënt mij nadien nog steeds niet gelooft en zegt dat er iets fout in zijn of haar rug zit en die geopereerd moet worden, kan ik niets meer doen.”

Zal chronische pijn ooit verdwijnen in onze samenleving?

“Chronische pijn is zo complex en zo sterk verbonden met emotie, met mens zijn, dat we het onmogelijk kunnen ‘uitroeien’. We kunnen enkel hopen dat zo weinig mogelijk mensen getroffen worden door chronische pijn. Chronische pijn uitroeien met een wonderpilletje of een wondertechniek, daar geloof ik niet in. Ik ben er wel van overtuigd dat we in de toekomst beter kunnen uitmaken welke soort therapie bij welke patiënt het meeste effect zal hebben. Nu is het nog vaak trial and error. Je hebt heel wat strategieën, al dan niet met medicatie, maar je kan niet zeggen bij welke patiënt wat nu juist beter zal werken. Als we die stappen een voor een kunnen zetten, kunnen we misschien in de toekomst veel gerichter het juiste menu geven aan een patiënt.”

Het is makkelijker om te zeggen dat je rugpijn hebt dan te zeggen dat het al jaren niet goed met je gaat

Beter leven met pijn

Prof. dr. Bart Morlion schreef een hoopgevend verhaal over chronische pijn. Van leren omgaan met pijn. Van verantwoordelijkheid nemen. Van bewuster in de wereld staan. Van een verhoogde levenskwaliteit en algemene welzijnsbevordering.

Bestel het boek nu en krijg 10% korting én gratis verzending! Ga naar www.lannoo.be/pijn en voeg bij de bestelling de kortingscode wgkpijn in.